Dinsdag 14 november was het Equal pay day. Deze dag staat symbool voor het moment waarop vrouwen de rest van het jaar voor niets werken door de loonkloof. In Fryslân valt deze dag later in het jaar, want de loonkloof is hier kleiner. Het verschil tussen de lonen is hier 3 procent, terwijl dat percentage landelijk op 7,4% ligt.
Begin oktober kwam het tweejaarlijkse Nationaal Salaris Onderzoek 2023 (NSO) van Intermediair en Nyenrode Business Universiteit uit. Wat staat daarin over Fryslân? Valt er meer te zeggen over salarisverschillen tussen mannen en vrouwen in Fryslân? Met behulp van data uit verschillende monitoren leggen we dit verschil onder de loep.
Volgens het CBS[1] was in 2022 het gemiddelde jaarloon inclusief bijzondere beloningen van vrouwen 35 procent lager dan dat van mannen. Twee derde van dit loonverschil komt doordat vrouwen minder uren werken. Het verschil in uurlonen is dus veel kleiner: het gemiddelde uurloon van vrouwen is 13 procent lager dan dat van mannen.
Het NSO[2] 2023 corrigeert voor nog meer factoren en komt dan op een verschil van 7,4 procent. Dit verschil in beloning tussen mannen en vrouwen staat los van hun opleiding, leeftijd, het aantal uur dat ze werken, of ze een managementfunctie hebben of niet, in welke provincie ze wonen en in welke branche ze werkzaam zijn. Met andere woorden: het effect van geslacht is gecorrigeerd voor alle overige kenmerken.
Kijken we naar Fryslân (en Groningen) dan is het verschil tussen wat vrouwen en mannen verdienen kleiner in vergelijking met de andere provincies. In Fryslân gaat het om 3 procent en in Groningen om 2,8 %. Voor Noord-Nederland vallen in het NSO 2023 nog twee dingen op. Ten eerste verdient men (dus mannen en vrouwen) in Oost-Nederland, maar vooral in Zuid- en West-Nederland een hoger salaris dan in Noord-Nederland. Het lagere inkomen in Fryslân is overigens al veel langer bekend[3].
Ten tweede valt op dat de loonkloof in Noord-Nederland afwezig is tot aan 45-jarige leeftijd. Dus, na correctie voor allerlei factoren begint vanaf het 45ste levensjaar het inkomen van mannen en vrouwen uit elkaar te lopen. Laten we eerst op zoek gaan naar verklaringen voor deze opmerkelijke bevindingen. Daarna komen we nog terug op verschillen in arbeidsparticipatie en opleidingsniveau tussen Friese mannen en vrouwen. Deze vallen buiten de verklaring van de 3 procent.
In de monitor inkomen[4] van planbureau Fryslân blijkt dat de inkomensongelijkheid in Fryslân kleiner is dan in Nederland. De Gini-coëfficiënt[5] van Fryslân is 0,25 en van Nederland is deze 0,28. Wellicht kun je redeneren dat de inkomensverschillen binnen Frylân kleiner zijn dan landelijk, dus ook de verschillen tussen mannen en vrouwen. Maar dit is niet het hele verhaal.
Wanneer men buiten Fryslân meer verdient en de loonkloof daar groter is dan in Fryslân, dan kan het niet anders dan dat mannen buiten Fryslân meer verdienen dan mannen in Fryslân. De mogelijke verklaring dat vrouwen in Fryslân meer verdienen dan vrouwen in Nederland is minder waarschijnlijk, omdat men in Fryslân minder verdient dan in Nederland. Let wel, er is voor allerlei factoren gecorrigeerd. Vergelijken we twee mannen, één uit Fryslân en één uit (de rest van) Nederland, met dezelfde aantal uren per week, dezelfde leeftijd en opleiding en in dezelfde branche, dan verdient de man in Fryslân dus minder. En dit verschil geldt niet voor vrouwen in Fryslân en Nederland. Een mogelijke verklaring is dat mannen meer werken in de profit-sector waar het salaris meer afhankelijk is van marktwerking (en dus de regionale economie). Denk hierbij aan bijvoorbeeld industrie en bouwnijverheid.
Vrouwen werken meer in de non-profit sector waar het loon meer gereguleerd is en dus niet afhankelijk is van de regio waarin je woont. Het gaat dan bijvoorbeeld over zorg en onderwijs. Ondanks dat gecorrigeerd is voor branche, zijn er in de profit-sector regionale salarisverschillen binnen de branche en dat treft vooral Friese mannen. Deze mogelijke verklaring strookt met het onderscheid in typische mannen- en vrouwenberoepen[6]. NSO 2023 noemt als traditionele mannenbranches onderhoud en bouwnijverheid en als traditionele vrouwenbranches gezondheidszorg en onderwijs. Het CBS bevestigt dat in de profitsector iets meer mannen werken dan vrouwen (en bij de overheid andersom) en dat salarisverschillen in de profitsector groter zijn dan in de non-profit[7].
Wat gebeurt er rond de 45-jarige leeftijd dat daarna in Noord-Nederland het inkomen van mannen en vrouwen uit elkaar gaat lopen, terwijl dat in de andere delen van Nederland al eerder in de carrière gebeurt?
In de cijfers is gecorrigeerd voor een kleinere werkweek van vrouwen, dus daar ligt het niet aan. Mogelijk spelen hier cultuurverschillen een rol. Dat de loonkloof pas bij 45 jaar begint, kan ook een oorzaak zijn van de kleinere loonkloof. In andere delen van het land begint de loonkloof eerder en wordt daarna steeds groter. Het NSO 2023 ziet de kleine verschillen tot 45 jaar in Noord-Nederland als een bewijs dat gelijke behandeling van mannen en vrouwen wel degelijk mogelijk is op de arbeidsmarkt.
In onderstaande afbeeldingen is het mediaan loon weergegeven van mannen en vrouwen op verschillende leeftijden. Bron: NSO 2023.
Het aantal uren per week dat mannen en vrouwen werken is niet op provincie-niveau bekend, maar de netto arbeidsparticipatie weten we wel. Dat is het aandeel van de werkzame beroepsbevolking (de mensen die betaald werk doen) in de totale bevolking (van 15 tot 75 jaar).
Netto arbeidsparticipatie 2022 in %
| Totaal | Mannen | Vrouwen | |
| Nederland | 72,2 | 76,3 | 68,1 |
| Fryslân | 71,6 | 75 | 68 |
Bron: CBS
Uit bovenstaande tabel blijkt dat de arbeidsparticipatie van vrouwen lager is dan van mannen. In Fryslân is de arbeidsparticipatie iets lager dan in Nederland en dat verschil wordt bijna geheel verklaard door de lagere participatie van Friese mannen. Friese en Nederlandse vrouwen doen nagenoeg even vaak betaald werk.
Volgens NSO 2023 is de loonkloof tussen mannen en vrouwen relatief het kleinst in de opleidingscategorie ‘laag’. Hoe hoger de genoten opleiding, hoe groter het verschil in salaris tussen mannen en vrouwen, in het nadeel van vrouwen. In Fryslân is het aandeel laag- en middelbaar opgeleiden in de beroepsbevolking groter dan in Nederland[8]. Hier zou een nivellerende werking vanuit kunnen gaan. Het verschil in opleidingsniveau tussen Friese mannen en vrouwen (ouder dan 18 jaar) blijkt uit de volgende grafiek[9].
Opleidingsniveau beroepsbevolking Fryslân 2020
Bron: CBS
In vergelijking met Friese mannen is bij de vrouwen een iets groter deel laag opgeleid.
Samenvattend, wanneer gecorrigeerd is voor allerlei factoren, dan is de loonkloof tussen Friese mannen en vrouwen kleiner dan in Nederland. Beloningsverschillen tussen Nederland en Fryslân worden voor een deel verklaard door verschillen tussen Nederlandse en Friese mannen. Friese mannen hebben namelijk een lagere arbeidsparticipatie en een lager opleidingsniveau dan Nederlandse mannen. Mannen werken vaker dan vrouwen in de profit-sector en binnen die branches zijn er regionale beloningsverschillen terwijl die in de non-profit sector minder bestaan.
Lees hier de verantwoording van het achtergrondonderzoek voor dit artikel.
Vragen of opmerkingen over dit artikel? Neem dan contact op met:
[1] Lonen en loonkosten – De arbeidsmarkt in cijfers 2022 | CBS
[2] 2309_NSO2023_Samenvatting_DPG.pdf (adobe.com)
[3] De samenstelling en verdeling van inkomens in Fryslân – Planbureau Fryslân (planbureaufryslan.nl)
[4] De samenstelling en verdeling van inkomens in Fryslân – Planbureau Fryslân (planbureaufryslan.nl)
[5] Gini-coëfficiënt is een internationale maatstaaf om inkomensongelijkheid te meten. De waarde ligt tussen 0 en 1 waarbij 0 staat voor een totale inkomensgelijkheid en 1 staat voor een situatie waarin het inkomen is geconcentreerd in één huishouden.
[6] Een toptien van mannen- en vrouwenberoepen (cbs.nl)
[7] Monitor Loonverschillen mannen en vrouwen, 2020 (cbs.nl)
[8] Werk en arbeidspotentieel in Fryslân – Planbureau Fryslân (planbureaufryslan.nl)
[9] Opleiding bevolking Groningen, Fryslân, Drenthe, 2020 (cbs.nl)
06 38982668