Brede welvaart in beeld: Hoe staat de gemeente De Fryske Marren ervoor?

In onderstaand dashboard ziet u de meest recente cijfers over brede welvaart in De Fryske Marren, in vergelijking met Fryslân en Nederland.
Onderaan deze pagina vindt u een overzicht van de gebruikte bronnen per onderwerp.

• Klik bovenin – bij de blauwe blokken – op een thema naar keuze.
• Kies het gewenste onderwerp in het menu daaronder.
• U kunt bovenin ook een jaartal selecteren.
• Beweeg met de muis over de grafiek voor extra toelichting.

Let op:
Ziet u geen figuur verschijnen nadat u een indicator hebt aangeklikt? Dan is er voor dat jaar geen data beschikbaar. Selecteer dan handmatig het meest recente jaartal bovenin het scherm.

Het overheidsbeleid is er al jaren op gericht om mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen. Dit vraagt om meer ondersteuning van het sociale netwerk, maar met de huidige demografische veranderingen wordt dit steeds lastiger. Mantelzorg wordt namelijk het meest verleend door 50- tot 75-jarigen (PBL, 2018). Mensen boven de 85 hebben over het algemeen het vaakst mantelzorg nodig. In de komende 25 jaar zal het aantal 85-plussers meer dan verdubbelen terwijl het aantal 65- tot 75-jarigen zal afnemen.
Daardoor zullen er veel minder potentiële mantelzorgers zijn per 85-plusser. In 2025 zijn er in De Fryske Marren nog 13 potentiële mantelzorgers per 85-plusser. De verwachting is dat dit er in 2040 nog zes zijn (Provincie Fryslân, 2024).

Het aantal (oude) ouderen in De Fryske Marren stijgt. Over het algemeen geldt dat hoe ouder mensen worden, hoe meer zorg ze nodig hebben. Ook is de verwachting dat het aantal inwoners met welvaartsziektes, zoals overgewicht en chronische aandoeningen, toeneemt in de komende jaren (RIVM, 2024). Samen zorgt dit voor een hogere zorgvraag. In combinatie met de afname van het aantal potentiële mantelzorgers en een dalende beroepsbevolking leidt dit tot een toenemende druk op het zorgstelsel en stijgende kosten van de zorg.

In De Fryske Marren heeft 11 procent van de inwoners in 2024 moeite met rondkomen. Dat is lager dan gemiddeld in Fryslân (12%) en in Nederland (13%) (GGD Fryslân, 2024). Dit past bij de hoge inkomens in de gemeente, ook de lagere kosten van levensonderhoud vergeleken met stedelijke gebieden kunnen een rol spelen. Daarbij komt het relatief hoge aandeel ouderen in De Fryske Marren. Uit onderzoek blijkt namelijk dat ouderen in Fryslân gemiddeld genomen minder vaak moeite hebben met rondkomen dan jongere leeftijdsgroepen (Planbureau Fryslân, 2024a).

In De Fryske Marren is het aandeel inwoners met geregistreerde problematische schulden lager dan gemiddeld in Fryslân en Nederland (CBS, 2025a). Het aandeel inwoners met geregistreerde problematische schulden is net als in Nederland en Fryslân met ongeveer 1 procentpunt gestegen tussen 2021 en 2023. Voor de Fryske Marren komt dit neer op een vrij grote relatieve toename: 22 procent.

In de gemeente De Fryske Marren is de levensverwachting één jaar hoger dan gemiddeld in Fryslân of Nederland. Er zijn ook een stuk minder inwoners met één of meer langdurige ziekten of aandoeningen en meer inwoners die hun gezondheid als goed ervaren (GGD Fryslân, 2024). Dit past bij het beeld van De Fryske Marren als een relatief welvarende gemeente.
Een gezondheidsindicator waarop inwoners van De Fryske Marren minder gunstig scoren is het voldoen aan de beweegrichtlijnen (GGD Fryslân, 2024). Het aandeel inwoners dat voldoet aan de beweegrichtlijnen is in De Fryske Marren (48%) wat lager dan gemiddeld voor Fryslân (50%). Dit kan te maken hebben met de grotere afstanden tot voorzieningen in de Fryske Marren, als mensen hierdoor vaker met de auto reizen in plaats van te lopen of fietsen.

De komende jaren zal de druk op de beroepsbevolking toenemen als gevolg van vergrijzing en ontgroening. Steeds vaker zullen werkenden mantelzorg moeten verlenen aan hun ouders, vanwege de toenemende zorgdruk. Tegelijkertijd zijn er minder leerkrachten beschikbaar, wat leidt tot meer uitval van lessen of zelfs hele lesdagen. Ouders zullen hierdoor vaker zelf voor hun kinderen moeten zorgen. Daarnaast neemt ook de werkdruk toe: er moet meer werk worden verzet met minder mensen. Deze combinatie van factoren zorgt voor een stijgende mentale belasting. Nu al ervaren veel inwoners van Fryslân meer stress, met name jongvolwassenen (GGD Fryslân, 2024).

Fryslân behoort al jaren tot de veiligste provincies van Nederland. In de Fryske Marren is het met de veiligheid ook goed gesteld. In De Fryske Marren zijn er minder misdrijven dan gemiddeld in Fryslân en Nederland (CBS, 2025c). Wel zijn inwoners van het werkgebied van politie-basisteam Sneek vaker slachtoffer van online criminaliteit en vernielingen dan gemiddeld in Fryslân (CBS, 2024d).

Bijna een kwart (23%) van de inwoners van regio Zuidwest Fryslân maakt zich zorgen over de toekomst van hun vereniging. Dit kan onder andere weerspiegelen dat het steeds lastiger is om vrijwilligers te vinden voor structurele werkzaamheden, zoals bestuurstaken. De meeste inwoners willen graag dat verenigingen blijven bestaan. Slechts vier procent vindt het niet erg als er verenigingen verdwijnen (Planbureau Fryslân, 2023a).

De meren die kenmerkend zijn voor Zuidwest Fryslân spelen ook een rol in de manier waarop mensen hun vrije tijd besteden. Er zijn meer inwoners van Zuidwest Fryslân die wateractiviteiten belangrijk vinden dan gemiddeld in Fryslân, en een stuk meer die minstens één keer per week een wateractiviteit doen (Planbureau Fryslân, 2024f). In Fryslân is dit 5 procent, in Zuidwest Fryslân 10 procent. Inwoners van De Fryske Marren zijn ook wat vaker tevreden met hun vrije tijd dan gemiddeld in Nederland en Fryslân.

Een ruime meerderheid van de inwoners van Zuidwest Fryslân maakt zich zorgen over klimaatverandering. 64 procent geeft aan zich (veel) zorgen te maken, 21 procent is neutraal en 15 procent maakt zich geen zorgen. Het aandeel dat zich zorgen maakt is iets groter dan gemiddeld in Fryslân (63%) (Planbureau Fryslân, 2023c). De broeikasgasemissie in De Fryske Marren ligt hoger dan gemiddeld in Fryslân (CBS, 2024b).
Gemeenten spelen een belangrijke rol in het toekomstbestendig maken van de leefomgeving. Denk aan het tegengaan van wateroverlast, droogte en hittestress. Gevolgen van klimaatverandering waar ook de gemeente De Fryske Marren mee te maken heeft.

Ook het landschap en de natuur roepen zorgen op. In Zuidwest Fryslân vindt 41 procent van de inwoners dat het Friese landschap de afgelopen vijf jaar is verslechterd. Met name de achteruitgang van biodiversiteit wordt genoemd. Jongere generaties maken zich hier vaker zorgen over dan oudere generaties (Planbureau Fryslân, 2024b).
De meeste zorgen gaan over het verdwijnen van bomen, planten en dieren. Tachtig procent van de inwoners van Zuidwest Fryslân maakt zich hier zorgen over. Ook over de komst van invasieve soorten maken veel inwoners zich zorgen (75%).

Het aantal huishoudens in De Fryske Marren stijgt al jaren. Op dit moment zijn er ongeveer 23.000 huishoudens in de gemeente. De verwachting is dat het aantal huishoudens tot 2040 met bijna 1600 gaat stijgen (Provincie Fryslân, 2024). Dat betekent dat voor deze huishoudens een geschikte woning nodig is.
De stijging van het aantal huishoudens komt met name doordat het gemiddeld aantal personen per huishouden daalt. Er zijn minder kinderen geboren en het aantal eenpersoonshuishoudens neemt toe, waarvan een groot deel zal bestaan uit alleenwonende ouderen.
Naast dat er meer woningen nodig zijn, is er waarschijnlijk ook behoefte aan andere soorten woningen. In De Fryske Marren staan relatief veel grote woningen (CBS, 2024e). Deze zijn minder geschikt voor kleinere huishoudens en voor 65-plussers. Huizenprijzen in De Fryske Marren zijn ook hoger dan gemiddeld in Fryslân. Niet iedereen kan dit betalen. In de bestaande woningvoorraad van De Fryske Marren sluiten vraag en aanbod mogelijk niet goed op elkaar aan.

Op het gebied van afval scoort De Fryske Marren relatief goed. In 2023 werd per inwoner gemiddeld 155 kilo restafval geproduceerd (CBS, 2023a). Daarmee is de gemeente één van de Friese gemeenten die relatief weinig restafval per inwoner produceert (Planbureau Fryslân, 2023c).

Op dit moment verandert er veel op economisch gebied. De economische actieagenda’s van overheden richten zich niet alleen op het verdienen van geld, maar de nadruk wordt sterker gelegd op de bredere maatschappelijke waarde van bedrijven (Provincie Fryslân, n.d.). Duurzaamheid speelt hierin een groeiende rol. Er worden stappen gezet richting een circulaire economie, waarin afval wordt geminimaliseerd en grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt. Door als regio te specialiseren in watertechnologie, circulaire materialen en bodemverbetering kunnen bedrijvenclusters in samenwerking met onderwijsinstellingen werken aan innovatieve oplossingen voor globale uitdagingen met betrekking tot duurzaamheid. Fryslân is als regio wereldwijd koploper op het gebied van circulaire economie. De provincie scoort goed op het re-integreren van secundaire materialen in de economie (Circle Economy, 2025).
Daarnaast gaan digitale en technologische ontwikkelingen razendsnel. Dit zorgt ervoor dat banen veranderen of zelfs verdwijnen. Ontwikkelingen op het gebied van automatisering en digitalisering zorgen voor een inhoudelijke veranderende vraag naar arbeid. Steeds meer werkzaamheden zullen goedkoper uitgevoerd kunnen worden door computers en machines. Met het oog op de snelle ontwikkelingen op het gebied van digitalisering binnen de bedrijfsprocessen, is het van groot belang dat de Friese beroepsbevolking voldoende beschikt over digitale geletterdheid. Banen die met name zullen veranderen zijn banen met veel routinematige taken.

De meeste banen in De Fryske Marren zijn te vinden in de sector handel en reparatie (16%). De tweede grootste sector is gezondheids- en welzijnszorg (15%), maar deze sector is kleiner dan gemiddeld in Fryslân (19%). De sectoren landbouw en visserij en horeca zijn groter dan elders in Fryslân, maar vormen allebei nog geen tien procent van de werkgelegenheid (Provincie Fryslân, 2023). Financiële instellingen, onderwijs, en openbaar bestuur en overheid zijn kleinere sectoren dan gemiddeld in Fryslân.

Het aandeel inwoners met een hbo- of wo opleiding in De Fryske Marren is met 30 procent lager dan gemiddeld in Nederland (37%) (CBS, 2025b). De overheid stimuleert mensen om te blijven leren, ook als ze al een baan hebben, maar niet iedereen doet dit evenveel. Inwoners met een hbo- of wo opleiding doen vaker een opleiding of cursus tijdens hun carrière dan inwoners met een mbo-opleiding of geen vervolgopleiding (Planbureau Fryslân, 2023b). In de regio Zuidwest Fryslân, waar De Fryske Marren onderdeel van is, volgen minder werkenden een opleiding of cursus voor werk dan gemiddeld in Fryslân.
Verder is het Friese bedrijfsleven opgebouwd uit veel midden- en kleinbedrijven (mkb) en familiebedrijven. Deze bedrijven passen goed bij het opleidingsprofiel van de beroepsbevolking, dat in relatief hoge mate mbo-geschoold is. Wel vinden deze bedrijven het moeilijker om mee te bewegen met digitaliserings-, duurzaamheids- en energietransities (Rabobank, 2024). Een mogelijke verklaring is dat grotere bedrijven meer mensen en middelen, en daarmee ruimte, hebben om aan deze transities te wijden, terwijl bij kleinere bedrijven deze ruimte vaak beperkter is. De mindere mate van bijscholing en de relatief grote hoeveelheid kleinere bedrijven in Fryslân vormt mogelijk een uitdaging voor de wendbaarheid van de Friese werknemers, bedrijven en de regionale economie.

Eén voorziening die opvallend veel moeilijker bereikbaar is, is een middelbare school die havo/vwo aanbiedt. Hiervoor moeten scholieren in De Fryske Marren gemiddeld 14 kilometer reizen, terwijl dit gemiddeld in Fryslân 6,3 kilometer is (CBS, 2023b). Doordat De Fryske Marren tussen de spoorlijn Leeuwarden-Stavoren en de spoorlijn van Leeuwarden over Heerenveen naar het zuiden ligt, zijn treinstations met een gemiddelde afstand van 14,2 kilometer ook relatief ver weg. Dit betekent dat het voor studenten moeilijker is om een opleiding aan hoger onderwijs in grotere steden als Leeuwarden, Zwolle en Groningen te volgen als ze in de gemeente willen blijven wonen.
Voor de mobiliteit van jongeren die naar de middelbare school of tertiair onderwijs gaan zijn scholen voor havo/vwo en hbo/wo dus moeilijk te bereiken. Dit kan betekenen dat jongeren, en vooral bijna-studenten, het gevoel hebben te moeten kiezen tussen wonen in De Fryske Marren of een havo/vwo- of hbo/wo- opleiding volgen. Vervolgens is het de vraag of ze na hun studie terug (willen) komen naar de gemeente. Opleidingsniveau’s in De Fryske Marren zijn nu lager dan gemiddeld, en dit kan een uitdaging worden voor de economie van de gemeente. Dus het lijkt het verstandig om beter in beeld te krijgen of jongeren voelen dat ze moeten kiezen tussen vertrekken uit de gemeente om een hbo- of wo-opleiding te volgen of blijven en een mbo-opleiding volgen, en wat ze dan kiezen.

Uit onderzoek blijkt dat inwoners van Zuidwest Fryslân de supermarkt, een bushalte of treinstation en de huisarts als de belangrijkste voorzieningen beschouwen (Planbureau Fryslân, 2024c). In dit geval lijken inwoners van de regio dus prioriteit te geven aan basisvoorzieningen die in ieder geval in De Fryske Marren relatief moeilijk te bereiken zijn.

De brede welvaart in De Fryske Marren staat er op dit moment nog goed voor. Inwoners geven hun leven gemiddeld een hoog cijfer en behoren tot de meest tevreden inwoners van Nederland. Ondertussen zijn ze gezonder en economisch welvarender dan de inwoners van andere delen van Fryslân.
Toch laat deze publicatie zien dat er ontwikkelingen zijn die de brede welvaart op termijn onder druk kunnen zetten. Net zoals de rest van Fryslân gaat de gemeente De Fryske Marren door een demografische transitie, en moet het overeind blijven in tijden van economische verandering. Het onderscheidende landschap van de gemeente biedt daarbij zowel kansen als uitdagingen. Kansen, omdat mensen zowel binnen als buiten de gemeente het landschap waarderen. Uitdagingen, omdat voorzieningen die mensen aantrekken en in de gemeente houden in de verspreide dorpen minder goed bereikbaar zijn.
De trends in deze monitor wijzen op veranderingen die geleidelijk maar onmiskenbaar doorwerken in het dagelijks leven. Niet iedereen voelt die gevolgen in dezelfde mate. Hoewel deze rapportage gemiddelde cijfers laat zien, geldt dat sommige groepen – met name inwoners met een lagere sociaal-economische positie – op meerdere fronten minder weerbaar zijn (Planbureau Fryslân, 2024d). Zij leven minder lang in goede gezondheid, hebben vaker financiële zorgen, en kunnen minder terugvallen op een netwerk of buffer.
Dat maakt het belangrijk om nú na te denken over de toekomst. Welke richting willen we op met De Fryske Marren? Welke keuzes zijn nodig om de brede welvaart ook op de langere termijn te behouden – voor iedereen? Niet alles ligt binnen de invloedssfeer van de gemeente en haar burgers, maar op sommige thema’s valt wel gericht bij te sturen.
De Fryske Marren in 2040 zal er anders uitzien dan vandaag. De vraag is: neemt de gemeenschap de regie over veranderingen, of laat het die veranderingen over zich heen komen? Deze monitor biedt inzichten die kunnen helpen om onderbouwde keuzes te maken – vandaag, voor het geluk van morgen.