Hoe gaat het écht met Opsterland? Hoe staat de gemeente ervoor op het gebied van gezondheid, welzijn, werk, wonen en leefomgeving? En hoe ontwikkelen deze aspecten zich door de tijd heen? Deze publicatie brengt in kaart hoe het staat met de brede welvaart in Opsterland – nu én richting 2040. Het rapport laat zien waar het goed gaat, waar zorgen ontstaan en op welke punten de gemeente en haar inwoners voor grote keuzes staan. Want hoewel inwoners hun leven gemiddeld als positief ervaren en Opsterland het op veel fronten goed doet, zijn er hardnekkige uitdagingen om de gemeente ook in de toekomst een fijne plek te houden om te leven: de gemeente vergrijst meer dan gemiddeld in Fryslân, de arbeidsmarkt en het verdienvermogen kunnen (mede) hierdoor onder druk komen te staan, en de klimaatuitdaging in Opsterland lijkt groter dan gemiddeld in Fryslân.
Daarbij zijn de uitdagingen waar Opsterland voor staat niet voor alle inwoners een even grote last. Met name inwoners met een lagere sociaaleconomische positie blijken op meerdere terreinen minder weerbaar (Planbureau Fryslân, 2024d). Dat maakt het belangrijk om nú het gesprek te voeren over de toekomst: hoe zorgen we ervoor dat Opsterland ook in 2040 een plek is waar mensen gezond, verbonden en met perspectief kunnen leven?
Het dashboard is gebaseerd op data van onder andere het CBS, DUO, GGD Fryslân, Provincie Fryslân en Planbureau Fryslân.
In onderstaand dashboard ziet u de meest recente cijfers over brede welvaart in Opsterland, in vergelijking met Fryslân en Nederland.
Onderaan deze pagina vindt u een overzicht van de gebruikte bronnen per onderwerp.
Let op:
Ziet u geen figuur verschijnen nadat u een indicator hebt aangeklikt? Dan is er voor dat jaar geen data beschikbaar. Selecteer dan handmatig het meest recente jaartal bovenin het scherm.
Opsterland heeft net als de rest van Fryslân steeds meer te maken met vergrijzing. Zo is de verwachting dat er in 2040 bijna 1900 meer 65-plussers zijn dan in 2025 (Provincie Fryslân, 2024). Dat is een toename van 26 procent. Op dit moment is 24 procent van de inwoners van Opsterland 65 jaar of ouder. Daarmee is de vergrijzing in Opsterland al iets sterker dan elders in Fryslân, en wordt dat verschil richting 2040 groter. Verder neemt de levensverwachting toe, waardoor het aantal mensen boven de 75 jaar toeneemt. Dit wordt ook wel dubbele vergrijzing genoemd (CBS, 2025d).
Het overheidsbeleid is er al jaren op gericht om mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen. Dit vraagt om meer ondersteuning van het sociale netwerk, maar met de huidige demografische veranderingen wordt dit steeds lastiger. Mantelzorg wordt namelijk het meest verleend door 50- tot 75-jarigen (PBL, 2018). Mensen boven de 85 hebben dit over het algemeen het meeste nodig.
De komende 25 jaar zullen er steeds minder potentiële mantelzorgers zijn per 85-plusser. Waar er in Opsterland in 1990 nog 14 potentiële mantelzorgers waren per 85-plusser, is dit gedaald naar 13 potentiële mantelzorgers in 2025. De verwachting is dat in 2040 nog zes potentiële mantelzorgers per 85-plusser beschikbaar zijn (Provincie Fryslân, 2024).
Het aantal (oude) ouderen in Opsterland stijgt. Over het algemeen geldt dat hoe ouder mensen worden, hoe meer zorg ze nodig hebben. Ook is de verwachting dat het aantal inwoners met welvaartsziektes, zoals overgewicht en chronische aandoeningen, toeneemt in de komende jaren (RIVM, 2024). Samen zorgt dit voor een hogere zorgvraag. In combinatie met de afname van het aantal potentiële mantelzorgers en een dalende beroepsbevolking leidt dit tot een toenemende druk op het zorgstelsel en stijgende kosten van de zorg.
Opsterland heeft een lange tijd te maken gehad met ontgroening. Zo zijn er in 2025 ruim 830 (-16%) minder kinderen (0-14 jaar) dan in 2015. De verwachting is dat het aandeel kinderen de komende jaren gaat stabiliseren (Provincie Fryslân, 2024). Wel heeft de krimp van de afgelopen jaren invloed op de toekomst. De kinderen die de afgelopen tien jaar niet geboren zijn gaan ook niet naar school. Mede hierdoor zijn er de afgelopen jaren een aantal basisscholen gesloten in Opsterland (VNG Realisatie & ABF Research, 2024). De krimp van de afgelopen jaren is nu merkbaar in het voortgezet onderwijs en straks op het mbo en hoger onderwijs. Komende jaren zal de instroom op de arbeidsmarkt hierdoor ook geringer zijn.
Opsterland heeft van oudsher een sterke mienskip. Inwoners doen vaker vrijwilligerswerk dan gemiddeld in Fryslân en Nederland. Ook wordt er samengewerkt in verschillende verbanden, zoals het organiseren van dorps-en wijkfeesten, het opzetten van energiecoöperaties en het reilen en zeilen van het verenigingsleven.
Maar de samenleving verandert. De invloed van traditionele instituties, zoals het huwelijk en de kerk, neemt af (CBS, 2017b). Het aantal eenpersoonshuishoudens en eenoudergezinnen neemt toe (Provincie Fryslân, 2024). Het aantal ouderen neemt toe en het aantal werkenden neemt af. Eenpersoonshuishoudens, eenoudergezinnen en ouderen hebben misschien niet de tijd of energie om een grote rol te kunnen spelen in de mienskip. Tegelijkertijd trekt de landelijke overheid zich terug en wordt er van inwoners verwacht dat zij steeds meer zelf doen. Dat roept de vraag op: hoeveel kan de mienskip aan?
Een kwart (24%) van de inwoners van regio Zuidoost Friesland maakt zich zorgen over de toekomst van hun vereniging. Dit komt onder andere doordat het steeds lastiger is om vrijwilligers te vinden voor structurele werkzaamheden, zoals bestuurstaken. De meeste inwoners willen graag dat verenigingen blijven bestaan. Slechts vijf procent vindt het niet erg als er verenigingen verdwijnen (Planbureau Fryslân, 2023a).
Het vertrouwen in instituties in Opsterland is lager dan gemiddeld in Nederland (CBS, 2024b). Hoe verder weg de overheid is, hoe minder vertrouwen er over het algemeen is. Bijna driekwart van de inwoners van Zuidoost Friesland heeft vertrouwen in de gemeente, terwijl 40 procent vertrouwen heeft in de Tweede Kamer (Planbureau Fryslân, 2023a). Het vertrouwen in anderen in het algemeen daalt van het relatief hoge gemiddelde in Fryslân naar het lagere Nederlandse gemiddelde.
Daarentegen hebben inwoners meer vertrouwen in anderen in het algemeen dan gemiddeld in Nederland en Fryslân (CBS, 2024b). Het verschil met Fryslân is wel kleiner aan het worden.
Inwoners van Opsterland zijn over het algemeen tevreden met het leven. Inwoners zijn minder vaak eenzaam en ervaren minder vaak onvoldoende regie over hun eigen leven dan gemiddeld in Fryslân of Nederland (GGD Fryslân, 2024). Inwoners van Opsterland hebben in 2024 wel vaker een hoog risico op angststoornissen of depressies dan gemiddeld in Fryslân. Dit verschil is echter klein, en eerder hadden inwoners van Opsterland juist minder vaak een hoog risico.
Opsterland onderscheidt zich niet alleen in de relatief goede mentale gezondheid van haar inwoners: het aandeel inwoners van Opsterland met overgewicht is ook lager dan gemiddeld in Fryslân en Nederland (GGD Fryslân, 2024). In het aandeel inwoners met chronische ziekten onderscheidt Opsterland zich niet negatief of positief. Inwoners van Opsterland ervaren hun gezondheid dan ook vaker als goed dan gemiddeld in Fryslân. Wel is het aandeel inwoners van Opsterland dat voldoet aan de beweegrichtlijnen sinds 2024 lager (44%) dan gemiddeld in Fryslân (50%) of Nederland (49%).
Op het vlak van welzijn en gezondheid staat Opsterland er nu dus goed voor. Met de sterke vergrijzing richting 2040 wordt het uitdagend om dit op peil te houden. Oudere mensen hebben ten slotte over het algemeen meer zorg nodig. Ook komt eenzaamheid in Fryslân meer voor onder ouderen dan onder jongeren.
De komende jaren zal de druk op de beroepsbevolking toenemen als gevolg van vergrijzing en ontgroening. Steeds vaker zullen werkenden mantelzorg moeten verlenen aan hun ouders, vanwege de toenemende zorgdruk. Tegelijkertijd zijn er minder leerkrachten beschikbaar, wat leidt tot meer uitval van lessen of zelfs hele lesdagen. Ouders zullen hierdoor vaker zelf voor hun kinderen moeten zorgen. Daarnaast neemt ook de werkdruk toe: er moet meer werk worden verzet met minder mensen. Deze combinatie van factoren zorgt voor een stijgende mentale belasting. Nu al ervaren veel inwoners van Fryslân meer stress, met name jongvolwassenen (GGD Fryslân, 2024).
Fryslân behoort al jaren tot de veiligste provincies van Nederland. In Opsterland gaat dit zeker op. Er zijn minder geregistreerde misdrijven dan gemiddeld in Fryslân en Nederland (CBS, 2025c). Ook zijn inwoners van het werkgebied van politie-basisteam Oost Fryslân minder vaak slachtoffer van traditionele criminaliteit dan gemiddeld in Nederland (CBS, 2024d).
Het gemiddelde besteedbare inkomen per huishouden in Opsterland ligt in 2023 op 37.500 euro. Dat is 2000 euro hoger dan het Friese gemiddelde (€35.500), maar lager dan het landelijk gemiddelde (€39.000) (CBS, 2024b). Ook het aandeel mensen met een laag inkomen (tot 120 procent van het sociaal minimum) is in Opsterland lager dan gemiddeld in Fryslân (CBS, 2024a). De inkomensongelijkheid komt niet uit boven het Friese gemiddelde, en is dus lager dan gemiddeld in Nederland (Planbureau Fryslân, 2024a).
In Opsterland is het aandeel inwoners met geregistreerde problematische schulden lager dan gemiddeld in Fryslân en Nederland (CBS, 2025a). Ook wonen er minder mensen die langdurig – ten minste een jaar – moeten rondkomen van een inkomen tot aan de lage inkomensgrens (CBS, 2024a).
In Opsterland heeft 11 procent van de inwoners in 2024 moeite met rondkomen. Dat is lager dan gemiddeld in Fryslân (12%) of Nederland (13%) (GGD Fryslân, 2024). Dat Opsterland minder inwoners heeft die moeite hebben met rondkomen dan Nederland kan eraan liggen dat kosten van levensonderhoud in de regio lager zijn, of doordat ondersteuning van mensen met lage inkomens anders georganiseerd is.
Er is op dit moment al sprake van krapte op de arbeidsmarkt. Dit komt deels doordat de potentiële beroepsbevolking is gekrompen de afgelopen jaren, terwijl het aantal banen steeg (Provincie Fryslân, 2023, 2024).
Het aantal potentiële werknemers zal de komende jaren flink blijven afnemen. Naar verwachting zijn er ongeveer 1300 minder mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt (15-74 jaar) in 2040 ten opzichte van 2025 (Provincie Fryslân, 2024). Dit zal voor toenemende krapte zorgen op de arbeidsmarkt, die met name voelbaar zal zijn binnen de sectoren techniek, bouw en procesindustrie en gezondheidszorg en welzijn (ROA, 2024).
Op dit moment verandert er veel op economisch gebied. De economische actieagenda’s van overheden richten zich niet alleen op het verdienen van geld, maar de nadruk wordt sterker gelegd op de bredere maatschappelijke waarde van bedrijven (Provincie Fryslân, n.d.). Duurzaamheid speelt hierin een groeiende rol. Er worden stappen gezet richting een circulaire economie, waarin afval wordt geminimaliseerd en grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt. Door als regio te specialiseren in watertechnologie, circulaire materialen en bodemverbetering kunnen bedrijvenclusters in samenwerking met onderwijsinstellingen werken aan innovatieve oplossingen voor globale uitdagingen met betrekking tot duurzaamheid. Fryslân is als regio wereldwijd koploper op het gebied van circulaire economie. De provincie scoort goed op het re-integreren van secundaire materialen in de economie (Circle Economy, 2025).
Daarnaast gaan digitale en technologische ontwikkelingen razendsnel. Dit zorgt ervoor dat banen veranderen of zelfs verdwijnen. Ontwikkelingen op het gebied van automatisering en digitalisering zorgen voor een inhoudelijke veranderende vraag naar arbeid. Steeds meer werkzaamheden zullen goedkoper uitgevoerd kunnen worden door computers en machines. Met het oog op de snelle ontwikkelingen op het gebied van digitalisering binnen de bedrijfsprocessen, is het van groot belang dat de Friese beroepsbevolking voldoende beschikt over digitale geletterdheid. Banen die met name zullen veranderen zijn banen met veel routinematige taken.
De meeste banen in Opsterland zijn te vinden in de sector gezondheids- en welzijnszorg (23%). De op één na grootste sector is handel en reparatie (20%) en de derde zakelijke dienstverlening (11%). Dit is gelijk aan de drie grootste sectoren in Fryslân als geheel. De sectoren landbouw en visserij, bouwnijverheid, gezondheids- en welzijnszorg en handel en reparatie zijn groter dan elders in Fryslân, al levert landbouw en visserij minder dan tien procent van de werkgelegenheid (Provincie Fryslân, 2023).
Het aandeel inwoners met een hbo- of wo opleiding in Opsterland is met 32 procent lager dan gemiddeld in Nederland (37%), maar hoger dan gemiddeld in Fryslân (30%) (CBS, 2025b). De overheid stimuleert mensen om te blijven leren, ook als ze al een baan hebben, maar niet iedereen doet dit evenveel. Inwoners met een hbo- of wo opleiding doen vaker een opleiding of cursus tijdens hun carrière dan inwoners met een mbo-opleiding of geen vervolgopleiding (Planbureau Fryslân, 2023b).
Verder is het Friese bedrijfsleven opgebouwd uit veel midden- en kleinbedrijven (mkb) en familiebedrijven. Deze bedrijven passen goed bij het opleidingsprofiel van de beroepsbevolking. Wel vinden deze bedrijven het moeilijker om mee te bewegen met digitaliserings-, duurzaamheids- en energietransities (Rabobank, 2024). Een mogelijke verklaring is dat grotere bedrijven meer mensen en middelen, en daarmee ruimte, hebben om aan deze transities te wijden, terwijl bij kleinere bedrijven deze ruimte vaak beperkter is. De mindere mate van bijscholing en de relatief grote hoeveelheid kleinere bedrijven in Fryslân vormt mogelijk een uitdaging voor de wendbaarheid van de Friese werknemers, bedrijven en de regionale economie.
De ruimte van Opsterland is een schaars goed. Op dit moment bestaat 78 procent van Opsterland uit agrarisch terrein, 13 procent uit bos en open natuurlijk terrein, en drie procent uit woonterrein (CBS, 2017a). Ten opzichte van Fryslân is er in Opsterland meer bos en minder binnenwater.
Om de leefomgeving van Opsterland voor toekomstige generaties leefbaar te houden nemen overheden maatregelen. Zo wordt stap voor stap overgegaan op het gebruik van duurzame energie. Ook wordt er gebiedsgericht gewerkt aan natuurherstel, waterkwaliteit en klimaat. Tegelijkertijd is er een tekort aan geschikte woningen, en zijn er plannen om extra huizen te bouwen.
Al deze overheidsplannen vergen ruimte. Hoe kan de ruimte in Opsterland optimaal worden benut?
In Opsterland is een tekort aan geschikte en betaalbare huizen (voor kleinere huishoudens en ouderen) en de verwachting is dat dit tekort gaat toenemen. De verkoopprijs van koopwoningen is gestegen en de wachtlijst voor sociale huurwoningen is in Opsterland meer dan vier jaar (Planbureau Fryslân, 2024e).
Het aantal huishoudens in Opsterland stijgt al jaren. Op dit moment zijn er ongeveer 13.000 huishoudens in Opsterland. De verwachting is dat het aantal huishoudens tot 2040 met zo’n 1.000 gaat stijgen (Provincie Fryslân, 2024). Dat betekent dat voor deze huishoudens een geschikte woning nodig is.
De stijging van het aantal huishoudens komt met name doordat het gemiddeld aantal personen per huishouden daalt. Er zijn minder kinderen geboren en het aantal eenpersoonshuishoudens neemt toe, waarvan een groot deel alleenwonende ouderen. De verwachting is dat eenpersoonshuishoudens rond 2030 meerpersoonshuishoudens zonder kinderen passeren als het meest voorkomende huishoudenstype (Provincie Fryslân, 2024).
Naast dat er meer woningen nodig zijn, is er waarschijnlijk ook behoefte aan andere soorten woningen. In Opsterland staan relatief veel grote en vrijstaande woningen (CBS, 2024e). Deze zijn minder geschikt voor kleinere huishoudens en voor 65-plussers. Daarnaast kan niet iedereen een vrijstaande (middel)grote woning betalen. Mogelijk sluit vraag en aanbod van de bestaande woningvoorraad van Opsterland dus niet goed op elkaar aan.
Een ruime meerderheid van de inwoners van Zuidoost Friesland maakt zich zorgen over klimaatverandering. 60 procent geeft aan zich (veel) zorgen te maken, 23 procent is neutraal en 16 procent maakt zich geen zorgen. Het aandeel dat zich zorgen maakt is iets kleiner dan gemiddeld in Fryslân (63%) (Planbureau Fryslân, 2023c).
Gemeenten spelen een belangrijke rol in het toekomstbestendig maken van de leefomgeving. Denk aan het tegengaan van wateroverlast, droogte en hittestress. Gevolgen van klimaatverandering waar ook Opsterland mee te maken heeft.
Ook het landschap en de natuur roepen zorgen op. In Zuidoost Friesland vindt 37 procent van de inwoners dat het Friese landschap de afgelopen vijf jaar is verslechterd. Met name de achteruitgang van biodiversiteit wordt genoemd. Jongere generaties maken zich hier vaker zorgen over dan oudere generaties (Planbureau Fryslân, 2024b).
De meeste zorgen gaan over het verdwijnen van bomen, heggen en houtwallen. Bijna vier op iedere vijf inwoners uit deze regio maakt zich hier zorgen over (Planbureau Fryslân, 2024b). Daarnaast geeft ongeveer de helft van de inwoners aan zich zorgen te maken over de aanwezigheid van de wolf in het gebied.
De broeikasgasemissie in Opsterland ligt hoger dan gemiddeld in Fryslân (CBS, 2024b). Het percentage woningen met zonnepanelen is net wat lager dan gemiddeld in Fryslân, maar een stuk hoger dan gemiddeld in Nederland (CBS, 2024f, 2025e).
Op het gebied van afval scoort Opsterland relatief goed. In 2023 werd per inwoner gemiddeld 148 kilo restafval geproduceerd. Daarmee hoort de gemeente bij de kleinste producenten van restafval in Fryslân (CBS, 2023a).
In Opsterland is de gemiddelde afstand tot voorzieningen groter dan gemiddeld in Nederland. De gemeente is dunbevolkt en voorzieningen zijn hierdoor meer verspreid. Opsterland heeft voordeel van de nabijheid van Drachten, waardoor de gemiddelde afstand tot een ziekenhuis of buitenpolikliniek met 10 kilometer iets korter is dan gemiddeld in Fryslân. De afstand tot een treinstation is wel een stuk groter dan gemiddeld in Fryslân en Nederland (CBS, 2023b). Inwoners van Opsterland wonen gemiddeld 17 kilometer van het dichtstbijzijnde treinstation, terwijl dit in Fryslân 9 kilometer is en in Nederland 5 kilometer. De Lelylijn zou deze situatie met een treinstation in Drachten grondig wijzigen.
Door schaalvergroting en demografische veranderingen is het voorzieningenniveau in Opsterland in de afgelopen jaren afgenomen. Zo zijn er basisscholen en winkels gesloten. Deze trend staat onder druk van verdere vergrijzing en ontgroening: zonder ingrijpen bestaat het risico dat ook in de toekomst voorzieningen verdwijnen.
Voor veel inwoners vormt de grotere afstand tot voorzieningen geen direct probleem, mede doordat het autobezit in Opsterland bovengemiddeld is (CBS, 2024c). Veel inwoners zijn gewend langere afstanden te overbruggen. Toch is er een groep die kwetsbaarder is: mensen die minder mobiel zijn, bijvoorbeeld door leeftijd, gezondheid of het ontbreken van vervoer, kunnen wel degelijk hinder ondervinden van het beperkte aanbod en de grotere afstanden (Planbureau Fryslân, 2023d).
Uit onderzoek blijkt dat inwoners van Zuidoost Friesland de huisarts, supermarkt en basisschool als de belangrijkste voorzieningen beschouwen. Deze basisvoorzieningen spelen een cruciale rol in het dagelijks leven en de leefbaarheid van dorpen en wijken (Planbureau Fryslân, 2024c).
De brede welvaart in Opsterland staat er op dit moment nog relatief goed voor. Inwoners geven hun leven gemiddeld een hoog cijfer en behoren tot de meest tevreden inwoners van Nederland. Daarbij zijn inwoners van Opsterland geestelijk en lichamelijk gezonder, en verdienen ze gemiddeld meer dan inwoners van Fryslân gemiddeld.
Richting de toekomst zijn in deze publicatie ontwikkelingen te zien die de brede welvaart onder druk kunnen zetten. De meest in het oog springende uitdaging is de bijna-verdubbeling van het aantal 65-plussers in Opsterland. Dit kan zorgen voor toenemende druk op de zorg, groeiende problemen op de woningmarkt en hogere werkdruk voor de beroepsbevolking. Het zijn vragen die steeds meer inwoners herkennen: Hoe zorg ik goed voor mijn ouders? Hoe houd ik balans in mijn werk en leven? Hoe ziet de toekomst eruit voor de volgende generatie in Opsterland?
Ondertussen is er ook de uitdaging om mee te komen in de groene transitie. De uitstoot van broeikasgassen moet in Opsterland van een hoger punt naar beneden komen, en de spreiding van voorzieningen en afwezigheid van een spoorverbinding maakt het verduurzamen van vervoer complexer.
De trends in deze monitor wijzen op veranderingen die geleidelijk maar onmiskenbaar doorwerken in het dagelijks leven. Niet iedereen voelt die gevolgen in dezelfde mate. Hoewel deze rapportage gemiddelde cijfers laat zien, geldt dat sommige groepen – met name inwoners met een lagere sociaal-economische positie – op meerdere fronten minder weerbaar zijn (Planbureau Fryslân, 2024d). Zij leven minder lang in goede gezondheid, hebben vaker financiële zorgen, en kunnen minder terugvallen op een netwerk of buffer.
Dat maakt het belangrijk om nú na te denken over de toekomst. Welke richting willen we op met Opsterland? Welke keuzes zijn nodig om de brede welvaart ook op de langere termijn te behouden – voor iedereen? Niet alles ligt binnen de invloedssfeer van de gemeente en haar burgers, maar op sommige thema’s valt wel gericht bij te sturen.
Opsterland in 2040 zal er anders uitzien dan vandaag. De vraag is: neemt de gemeenschap de regie over veranderingen, of laat het die veranderingen over zich heen komen? Deze monitor biedt inzichten die kunnen helpen om onderbouwde keuzes te maken – vandaag, voor het geluk van morgen.
Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Zoekt u specifieke cijfers? We helpen u graag verder! Neem contact op met:
Door de site te te blijven gebruiken, gaat u akkoord met het gebruik van cookies. meer informatie
Deze site is standaard ingesteld op 'cookies toestaan", om je de beste mogelijke blader ervaring te geven. Als je deze site blijft gebruiken zonder je cookie instellingen te wijzigen, of als je klikt op "Accepteren" hieronder, dan geef je toestemming voor het gebruik van Cookies.
06 41185295