Grote impact van coronacrisis voor Waddeneilanden

Toerisme is de kurk waarop de eilander economie drijft. Veel bewoners zijn voor hun werk en inkomen sterk afhankelijk van het toerisme. Door de coronacrisis is het toerisme in de afgelopen maanden sterk afgenomen. De veerboten kunnen slechts 40 procent van het aantal passagiers vervoeren, de horeca ondervindt beperkingen, de groepsaccommodaties blijven vanwege de coronamaatregels onderbenut en grote festivals zoals Oerol op Terschelling en Into the Great Wide Open op Vlieland zijn afgelast. De gezamenlijke Waddeneilanden verwachten dit jaar een halvering van het aantal bezoekers in vergelijking met vorig jaar.

Op de Friese Waddeneilanden is in 2019 42 procent van de banen in de sector recreatie en toerisme. In totaal gaat het op de Friese Waddeneilanden om 2640 banen in de toeristische sector. Het aandeel banen in deze sector is hiermee veel groter dan in andere Friese gemeenten Op de kleinste Waddeneilanden zijn relatief de meeste banen in het toerisme: op Vlieland is dit 60 procent en op Schiermonnikoog 48 procent. Daarnaast is er ook nog veel indirecte werkgelegenheid gerelateerd aan toerisme. Sectoren als bijvoorbeeld de bouw en de dienstverlening werken vooral voor de toeristische sector. Dit maakt dat op de gezamenlijke Waddeneilanden (inclusief Texel) 70 procent van de bedrijvigheid direct of indirect afhankelijk is van het toerisme. Ook voor de gemeentelijke financiën is toerisme van belang. Ongeveer een kwart van de gemeentelijke inkomsten van de Waddeneilanden is afkomstig van toeristen. Nu er minder toeristen komen hebben de gemeenten minder inkomsten uit toeristenbelasting en havengelden.

Het aandeel banen in recreatie en toerisme per Friese gemeente, 2019: (Bron afbeelding: LISA, bewerking FSP)

Naar verwachting gaan op de gezamenlijke Waddeneilanden ongeveer een derde van de directe of indirecte banen in het toerisme verloren door de coronacrisis. De impact van de teruggang van het toerisme op de Waddeneilanden is reeds te zien in de recente werkloosheidscijfers. De werkloosheid was op de Friese eilanden de afgelopen jaren steeds lager dan gemiddeld in de provincie Fryslân. In 2019 was het werkloosheidspercentage in Fryslân 3,4 procent. Op de afzonderlijke Friese Waddeneilanden was deze tussen de 2,4 en 2,8 procent: Vlieland 2,7%, Terschelling 2,4%, Ameland 2,4% en Schiermonnikoog 2,8%. De nieuwste werkloosheidscijfers zijn nog niet bekend, maar het aantal WW-uitkeringen op de Friese Waddeneilanden laat een forse stijging zien. Van alle Friese gemeenten heeft de sterkste toename van het aantal WW-uitkeringen in de afgelopen maanden in de Waddengemeenten plaats gevonden. In vergelijking met april 2019 is het aantal WW-uitkeringen in april 2020 op Ameland met 64 procent toegenomen, gevolgd door Vlieland (+57%), Terschelling (+43%) en Schiermonnikoog (+37%) (UWV, 2020).

Op de Waddeneilanden wonen relatief veel zelfstandig ondernemers, onder andere in de horeca en winkels. Van de werkenden is 17,5 procent zelfstandig, terwijl dit in geheel Fryslân 13 procent is. Vooral zelfstandigen maken zich zorgen over werk en inkomen in coronatijd, zo bleek uit onderzoek van het FSP Corona in Fryslân. Van mensen in loondienst maakt ongeveer 10 procent zich zorgen, terwijl dit bij zelfstandigen twee derde is. Het aandeel dat zich zorgen maakt over toekomstige werkzaamheden is 2,5 keer zo hoog als voor de coronacrisis.

Als gevolg van de economische terugslag vrezen de gemeenten op de Waddeneilanden dat de leefbaarheid onder druk komt te staan, omdat bewoners vanwege de verslechterde economische omstandigheden de eilanden zullen verlaten door gebrek aan alternatieve werkgelegenheid buiten het toerisme. Met name het mogelijke vertrek van gezinnen kan er toe leiden dat voorzieningen zoals scholen onder druk komen te staan. Het aantal bewoners in de leeftijdscategorie 30-44 jaar en het aantal kinderen (tot 18 jaar) is sinds 2000 op de Friese Waddeneilanden geleidelijk gedaald, terwijl het aantal senioren aanzienlijk toeneemt. Een verdere daling kan ook consequenties hebben voor het verenigingsleven en de mantelzorgverlening.

Grafiek ‘Bevolkingsontwikkeling Friese Waddeneilanden sinds 2000 op 1 januari per leeftijdscategorie, 2000-2020’ (Bron: CBS, bewerking FSP):

In de afgelopen jaren is de totale bevolking op de Waddeneilanden – na een periode van daling – niet verder afgenomen. Met name het aantal jongvolwassenen (18 tot 30 jaar) is toegenomen, zo constateerde het FSP in 2018. Deze toename kwam door een groei van het aantal banen in een aantrekkende economie en de verlenging van het toeristenseizoen. De toename van de werkgelegenheid in combinatie met een vergrijzende beroepsbevolking gaf jongeren perspectief voor het wonen op een eiland. Daardoor zijn jongeren die opgegroeid waren op een van de eilanden teruggekeerd en zijn andere jongeren die in de toerismesector wilden werken, naar de eilanden getrokken. Als de werkgelegenheid in deze sector door de coronacrisis afneemt, is het denkbaar dat jongeren de eilanden weer verlaten, terwijl zij juist hard nodig zijn op de relatief vergrijsde eilanden (FSP, 2018)

Het toerisme naar de Waddeneilanden is in het voorseizoen sterk gereduceerd. Door de reisbeperkingen naar het buitenland is het te verwachten dat in de zomer van 2020 Nederlandse toeristen vaker in eigen land blijven en wellicht de Waddeneilanden willen bezoeken. Het toerisme zal daardoor naar verwachting in de zomermaanden wel weer toenemen, maar er zijn veel beperkingen waardoor het niveau van vorige jaren op de Waddeneilanden niet wordt  bereikt. Het is nog onzeker of de veerboten in de komende zomermaanden weer meer passagiers mogen vervoeren. Hierdoor zullen naar verwachting minder toeristen de eilanden  bezoeken dan wellicht gewenst. Verder hebben de groepsaccommodaties – circa 10 procent van de eilander beddencapaciteit – en de horeca door de 1,5 meter richtlijnen veel minder capaciteit dan normaal. Ook al treedt er de komende maanden enig herstel op in de toeristenstroom naar de eilanden, de economische en sociale impact van de coronacrisis is groot. Verwacht wordt dat het geruime tijd zal duren voordat de Waddeneilanden deze economische terugslag te boven komen.