Veiligheid en (on)veiligheidsbeleving in Fryslân

In 2023 registreerde de politie in Fryslân 20.760 misdrijven. Dat is fors minder dan in 2010, toen er 31.795 misdrijven werden geregistreerd. Ook per hoofd van de bevolking was er sprake van een forse daling in geregistreerde misdrijven, van 49 per 1000 inwoners in 2010 naar 31 per 1000 inwoners in 2023. Het aantal misdrijven daalde vooral tussen 2010 en 2017, sindsdien bleef het aantal misdrijven redelijk gelijk.

Het aantal geregistreerde misdrijven per 1000 inwoners ligt in Fryslân substantieel lager dan het landelijk gemiddelde. Opvallend is dat het aantal geregistreerde misdrijven per hoofd van de bevolking in Leeuwarden (55) een stuk hoger ligt dan in andere gemeenten in Fryslân. Dit past in het landelijke beeld van hogere criminaliteitscijfers in stedelijke gebieden ten opzichte van het platteland.

De daling in het aantal geregistreerde misdrijven kan duiden op minder criminaliteit, maar heeft deels ook te maken met een afnemende aangiftebereidheid: die daalde in Fryslân tussen 2012 en 2021 namelijk met ongeveer 36% (CBS, 2021).

Het aantal en aandeel inwoners van Fryslân dat wordt verdacht van een misdrijf, daalde de afgelopen jaren hard. Tussen 2010 en 2023 halveerde het aandeel inwoners dat als verdachte geregistreerd stond zelfs bijna, van 142 naar 77 per 10.000. De daling in het aandeel verdachten was in de rest van Nederland scherper dan in Fryslân. Terwijl 14 jaar geleden het aandeel inwoners dat verdacht werd van een misdrijf in Fryslân nog fors lager lag dan het landelijk gemiddelde (142 om 165 per 10.000 inwoners), was dit verschil vorig jaar gekrompen tot 3 personen per 10.000 inwoners (77 om 80).

Wat betreft verschillen tussen gemeenten, is Leeuwarden opnieuw de negatieve uitschieter, waar met 118 per 10.000 een fors groter deel van de bevolking als verdachte van een misdrijf staat geregistreerd dan in de overige Fryske gemeenten. Mannen worden ruim vier keer zo vaak verdacht van een misdrijf als vrouwen (124 om 30 per 10.000 inwoners). Uitgesplitst naar type misdrijf, worden inwoners van Fryslân worden relatief het vaakst verdacht van vermogensmisdrijven. Hieronder vallen onder andere diefstal, inbraak, valsheid in geschrifte en heling.

In 2023 gaf 15 procent van de inwoners van Fryslân aan slachtoffer te zijn geweest van zogeheten traditionele criminaliteit. Hieronder vallen geweld, inbraak, diefstal en vernieling. Dat is na Zeeland en Drenthe het laagste percentage van Nederland. Landelijk gaf 20 procent aan slachtoffer te zijn geweest. Het percentage inwoners van Fryslân dat slachtoffer was van een (traditioneel) misdrijf lag in 2023 iets hoger dan in 2021, toen maar 12 procent van de inwoners van Fryslân zei in de afgelopen 12 maanden slachtoffer te zijn geweest van een misdrijf.

Het tegenovergestelde zien we als we kijken naar online criminaliteit. Ondanks de steeds verdergaande digitalisering van de samenleving, nam het percentage inwoners dat zei slachtoffer te zijn geweest van cybercriminaliteit, waaronder zaken vallen zoals hacking en online oplichting en fraude, tussen 2021 en 2023 iets af. Wellicht speelt een toenemende bewustwording van de risico’s van online gedrag hierin een rol.

In 2023 was 14 procent van de inwoners van Fryslân slachtoffer van online criminaliteit, ten opzichte 16 procent landelijk. De meeste inwoners van Fryslân die in 2023 slachtoffer waren van online criminaliteit, vielen ten prooi aan online oplichting en fraude. In de meeste gevallen ging het om aankoopfraude (7 procent). Dat wil zeggen dat online gekochte producten of diensten niet werden geleverd, terwijl ze wel betaald waren.

Slechts een minderheid van de mensen die zegt slachtoffer te zijn geweest van een misdrijf, is bereid hiervan aangifte te doen. In 2023 was ongeveer 32% van de inwoners van zowel Fryslân als Nederland bereid aangifte te doen van traditionele criminaliteit. In 2021 gaf nog slechts 23% procent van de inwoners van Fryslân aan aangifte van traditionele criminaliteit te hebben gedaan, dus de aangiftebereidheid in de provincie zit in de lift. De aangiftebereidheid is het hoogst voor vermogensdelicten. Hieronder vallen inbraak, diefstal en beroving.

Van online criminaliteit wordt gemiddeld minder aangifte gedaan dan van traditionele criminaliteit. Ongeveer 17% van de inwoners van Fryslân die slachtoffer waren van online criminaliteit, was in 2023 bereid tot aangifte. Landelijk lag dit percentage op 18%.

Overlast kan de dagelijkse leefomgeving van mensen flink verstoren. Bewoners kunnen last hebben van verkeersoverlast, fysieke en sociale overlast. Vormen van fysieke overlast zijn bijvoorbeeld vernielingen of zwerfvuil. Bij sociale overlast gaat het onder andere om rondhangende jongeren of dronken mensen op straat. Met name sociale overlast heeft impact op het oordeel over de buurt. Als men daar vaak hinder van ondervindt, is men vaker negatief over de buurt.

In 2023 was verkeersoverlast de vaakst voorkomende vorm van overlast onder inwoners van Fryslân. Een kwart van de inwoners van Fryslân ervoer één of meer vormen van verkeersoverlast, terwijl 15% fysieke en 9% sociale overlast ervoer. Deze percentages liggen onder het nationale gemiddelde, wat wellicht te maken heeft met het landelijke karakter van Fryslân. Overlast hangt namelijk sterk samen met de stedelijkheid van de woonomgeving.

De soort verkeersoverlast waarvan inwoners aangaven het vaakst last te hebben, was te hard rijdend verkeer (18%). Hondenpoep (13%) en rondhangende jongeren (4%) zijn de vaakst genoemde vormen van fysieke en sociale overlast.

Ruim één op de vier inwoners van Fryslân (29%) voelt zich weleens onveilig. Landelijk is dat meer dan één op de drie (35%). Ook in de eigen buurt voelen inwoners van Fryslân zich veiliger dan het landelijk gemiddelde: 10% van de inwoners van Fryslân geeft aan zich in eigen buurt weleens onveilig te voelen, tegenover 15% landelijk. Het aandeel mensen dat zich, zowel in de buurt als in het algemeen, weleens onveilig voelt, is in 2023 licht gestegen ten opzichte van 2021. Daartegenover staat dat het aandeel mensen dat aangeeft zich vaak onveilig te voelen, stabiel laag is: In 2023 gaven ongeveer even weinig mensen aan zich vaak onveilig te voelen als twee jaar eerder (2% zowel landelijk als in Fryslân).

Het tegengaan van gevoelens van onveiligheid is in de afgelopen jaren een bijna net zo belangrijk doel van overheden geworden als de bestrijding van criminaliteit en onveiligheid zelf. Veiligheidsbeleving hangt namelijk niet altijd samen met criminaliteitscijfers. Bij een gelijk criminaliteitsniveau kan de één zich wel, en de ander zich niet veilig voelen. Andere aspecten die een rol kunnen spelen bij de veiligheidsbeleving zijn onder andere de ervaren kwetsbaarheid, het gevoel ‘erbij te horen’ en de sociale samenhang in de buurt.