Gezondheidsverschillen in Fryslân

Van de volwassen inwoners van Fryslân ervaart 81% zijn gezondheid als (zeer) goed ten opzichte van 79% landelijk. Ervaren gezondheid is het oordeel over de eigen gezondheid en heeft betrekking op zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Ook leefstijlfactoren, zoals roken of drinken, de mate van bewegen of het voedingspatroon, kunnen het oordeel over de eigen gezondheid mede bepalen. Laagopgeleiden (72%) ervaren een minder goede gezondheid dan hoogopgeleiden (88%). Achter een verminderde gezondheid liggen vaak problemen die breder zijn dan het gezondheidsdomein. Bijvoorbeeld armoede, schulden, eenzaamheid, stress of de leefomgeving kunnen invloed hebben op hoe gezond iemand is en zich voelt. Daardoor hebben mensen in een kwetsbare situatie een hoger risico op een slechtere gezondheid (Ministerie van VWS, 2020).  

Positieve gezondheid gaat over een brede kijk op gezondheid, want gezondheid is meer dan alleen niet-ziek zijn. Positieve gezondheid biedt aan de hand van zes onderdelen inzicht in hoe mensen omgaan met fysieke, sociale en emotionele uitdagingen. Iemand die lager scoort op positieve gezondheid is mogelijk minder weerbaar en veerkrachtig bij tegenslagen in het leven.

Inwoners van Fryslân met een lage sociaaleconomische status scoren op alle onderdelen van positieve gezondheid het laagst. Wie een hoog inkomen heeft scoort gemiddeld een 7,5 op kwaliteit van leven. Bij mensen met een laag inkomen is dit een 6,6. Ook tussen opleidingsniveaus zijn duidelijke verschillen waarneembaar. Iemand met een hoog opleidingsniveau scoort gemiddeld 7,7 op mentaal welbevinden, terwijl mensen met een laag opleidingsniveau gemiddeld een punt lager scoren (6,7).

Ook leeftijd is van invloed op de positieve gezondheid. Inwoners van 75 jaar of ouder scoren op alle onderdelen lager dan jongere leeftijdsgroepen.  

Een derde van de inwoners van Fryslân heeft één of meer langdurige ziekten of aandoeningen. Dat is vergelijkbaar met landelijk (32%). Het percentage inwoners met langdurige ziekten of aandoeningen neemt toe met de leeftijd. Van de 75-plussers heeft bijna de helft te maken met chronische aandoeningen. Van alle chronische aandoeningen komen nek- en rugklachten, artrose en diabetes het vaakst voor. Niet alle langdurige ziekten hebben dezelfde ziektelast. Een aandoening die mede vanwege vergrijzing gaat toenemen is dementie (RIVM, 2018). Deze aandoening heeft een grote ziektelast, zowel voor de patiënt zelf als voor de mantelzorgers.  

Sinds 2000 is de levensverwachting bij geboorte (het aantal te verwachten levensjaren bij geboorte) in Fryslân toegenomen met 3,5 jaar van 78,1 jaar naar 81,6 jaar. Landelijk was de toename iets hoger (3,8 jaar). Er zijn verschillende factoren die invloed kunnen hebben op de levensverwachting, zoals het aanbod en kwaliteit van de zorg en medische technologie. Ook leefstijl en sociaal economische status hebben invloed op hoe oud iemand wordt (Stoeldraijer, 2020). Inwoners met lagere inkomens en lagere opleiding leven gemiddeld korter en in minder goede gezondheid dan hoger opgeleiden.

De laagste gemiddelde levensverwachting in Fryslân is op Vlieland (79,6 jaar) en in gemeente Harlingen (80,7 jaar). De hoogste levensverwachting is in de gemeenten de Fryske Marren (82,7 jaar), op Terschelling (83,1 jaar) en Schiermonnikoog (84,1 jaar). Tussen de laagste en hoogste gemiddelde levensverwachting zit 4,5 jaar.

51 procent van de volwassen inwoners in Fryslân heeft overgewicht, ten opzichte van 49 procent landelijk. In 1981 was het percentage inwoners in Fryslân met overgewicht nog 35 procent (CBS maatwerk, 2020). De verwachting is dat het aandeel inwoners met overgewicht gaat stijgen in de komende jaren. Mensen met overgewicht lopen meer gezondheidsrisico’s dan mensen met een gezond gewicht. Het risico op bijvoorbeeld diabetes type 2, hart- en vaatziekten en verschillende soorten kanker wordt groter (RIVM, 2021). Inwoners van gemeenten in het noorden van Fryslân hebben vaker overgewicht dan elders in de provincie. Ook hebben lager opgeleiden (60%) vaker overgewicht dan hoger opgeleiden (42%).  

In Fryslân beweegt 54 procent van de inwoners voldoende, ten opzichte van 50 procent landelijk. Regelmatig sporten en bewegen is goed voor de gezondheid. Volgens de beweegrichtlijnen die de Gezondheidsraad heeft opgesteld moeten volwassenen wekelijks ten minste 2,5 uur matig intensief bewegen, zoals wandelen en fietsen, verspreid over diverse dagen. Ook worden tweemaal per week spier- en botversterkende activiteiten aanbevolen. Dit verlaagt het risico op chronische ziekten als diabetes, hart- en vaatziekten en depressieve symptomen. 75-plussers voldoen het minst vaak (30%) aan de beweegrichtlijn en jongvolwassenen het vaakst (61%). Daarnaast bewegen hoogopgeleiden meer dan laagopgeleiden.

Het gebruik van genotmiddelen, zoals tabak, alcohol en drugs kan een sterk negatief effect hebben op de gezondheid van mensen en daarmee leiden tot verzuim of uitval in de maatschappij. Vooral roken is een belangrijke risicofactor als het gaat om verlies van (gezonde) levensjaren. Het aandeel rokers van 18 jaar en ouder in Fryslân is sinds 2012 gedaald van 24% naar 18% in 2020. Wel wordt er in Fryslân meer gerookt dan landelijk (17%). Mannen, jongvolwassenen, middelbaar opgeleiden, werklozen en arbeidsongeschikten roken het vaakst (GGD Fryslân, 2020). Achttien procent van de inwoners drinkt overmatig. Dit betekent dat zij meer dan 7 glazen (vrouwen) of 14 glazen (mannen) per week drinken. Negen procent van de inwoners van Fryslân is een zware drinker. Dat betekent dat zij minstens één keer per week minstens 6 dan wel 4 glazen per dag drinken, dus een grotere hoeveelheid alcohol bij één gelegenheid.