Hoe gaat het écht met Dantumadiel? Hoe staat de gemeente ervoor op het gebied van gezondheid, welzijn, werk, wonen en leefomgeving? En hoe ontwikkelen deze aspecten zich door de tijd heen? Deze publicatie brengt in kaart hoe het staat met de brede welvaart in Dantumadiel – nu én richting 2040. Het rapport laat zien waar het goed gaat, waar zorgen ontstaan en op welke punten de gemeente en haar inwoners voor grote keuzes staan. Want hoewel inwoners hun leven gemiddeld als positief ervaren, wijzen de onderliggende cijfers op een aantal hardnekkige trends: een snel ouder wordende bevolking, druk op het zorgsysteem en verenigingsleven, een kwetsbare arbeidsmarkt, groeiende mentale belasting en zorgen over leefbaarheid en klimaat.
Deze ontwikkelingen raken niet iedereen in gelijke mate. Met name inwoners met een lagere sociaaleconomische positie blijken op meerdere terreinen minder weerbaar (Planbureau Fryslân, 2024). Dat maakt het belangrijk om nú het gesprek te voeren over de toekomst: hoe zorgen we ervoor dat Dantumadiel ook in 2040 een plek is waar mensen gezond, verbonden en met perspectief kunnen leven?
Het dashboard is gebaseerd op data van onder andere het CBS, DUO, GGD Fryslân, Provincie Fryslân en Planbureau Fryslân.
In onderstaand dashboard ziet u de meest recente cijfers over brede welvaart in Dantumadiel, in vergelijking met Fryslân en Nederland.
Onderaan deze pagina vindt u een overzicht van de gebruikte bronnen per onderwerp.
Let op:
Ziet u geen figuur verschijnen nadat u een indicator hebt aangeklikt? Dan is er voor dat jaar geen data beschikbaar. Selecteer dan handmatig het meest recente jaartal bovenin het scherm.
Dantumadiel heeft net als de rest van Fryslân steeds meer te maken met vergrijzing. Zo is de verwachting dat er in 2040 zo’n 1000 meer 65-plussers zijn dan in 2023. Dat is een toename van 23 procent. Op dit moment is 24 procent van de inwoners van Dantumadiel 65 jaar of ouder. Daarmee is de mate van vergrijzing in Dantumadiel nagenoeg gelijk aan Fryslân. Daarnaast neemt de levensverwachting toe, waardoor het aantal mensen boven de 75 jaar toeneemt. Dit wordt ook wel dubbele vergrijzing genoemd (CBS, 2025).
Het overheidsbeleid is er al jaren op gericht om mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen. Dit vraagt om meer ondersteuning van het sociale netwerk, maar met de huidige demografische veranderingen wordt dit steeds lastiger. Mantelzorg wordt namelijk het meest verleend door 50- tot 75-jarigen. Mensen boven de 85 hebben dit over het algemeen het meeste nodig. In de komende 25 jaar zal het aantal 85-plussers meer dan verdubbelen in Fryslân als geheel, terwijl het aantal 65- tot 75-jarigen zal afnemen.
Daardoor zullen er veel minder potentiële mantelzorgers zijn per 85-plusser. Waar er in Dantumadiel in 2010 nog 13 potentiële mantelzorgers waren per 85-plusser, is de verwachting is dat in 2040 nog zes potentiële mantelzorgers per 85-plusser beschikbaar zijn (PBL & CBS, 2016).
Het aantal (oude) ouderen in Dantumadiel stijgt. Over het algemeen geldt dat hoe ouder mensen worden, hoe meer zorg ze nodig hebben. Ook is de verwachting dat het aantal inwoners in Nederland met welvaartsziektes, zoals overgewicht en chronische aandoeningen, toeneemt in de komende jaren (VTV, 2024). Samen zorgt dit voor een hogere zorgvraag. In combinatie met de afname van het aantal potentiële mantelzorgers en een krimpende beroepsbevolking leidt dit tot een toenemende druk op het zorgstelsel en stijgende kosten van de zorg.
Dantumadiel heeft een lange tijd te maken gehad met ontgroening. Zo zijn er in 2024 zo’n 220 (-7%) minder kinderen (0-14 jaar) dan in 2014. De verwachting is dat het aandeel kinderen de komende jaren gaat stabiliseren. Wel heeft de krimp van de afgelopen jaren invloed op de toekomst. De kinderen die de afgelopen tien jaar niet geboren zijn gaan ook niet naar school. Mede hierdoor zijn er de afgelopen jaren een aantal basisscholen gesloten in Dantumadiel. Dat is nu merkbaar in het voortgezet onderwijs en straks op het mbo en hoger onderwijs. Komende jaren zal de instroom op de arbeidsmarkt hierdoor ook geringer zijn.
De samenleving is aan het veranderen. De invloed van traditionele instituties, zoals het huwelijk en de kerk, neemt af. Het aantal eenpersoonshuishoudens en eenoudergezinnen neemt toe. Het aantal ouderen neemt toe en het aantal werkenden neemt af. Tegelijkertijd trekt de landelijke overheid zich terug en wordt er van inwoners verwacht dat zij steeds meer zelf doen. Dat roept de vraag op: hoeveel kan de mienskip aan?
18 procent van de inwoners van Noordoost Fryslân maakt zich zorgen over de toekomst van hun vereniging. Dit komt onder andere doordat het steeds lastiger is om vrijwilligers te vinden voor structurele werkzaamheden, zoals bestuurstaken. De meeste inwoners willen graag dat verenigingen blijven bestaan. Slechts zeven procent vindt het niet erg als er verenigingen verdwijnen (Panel Fryslân, 2023).
Het vertrouwen in instituties in Noordoost Fryslân is net iets lager dan gemiddeld in Nederland. Ook daalt het vertrouwen hierin (CBS, 2023). Hoe verder weg de overheid is, hoe minder vertrouwen er is over het algemeen. Bijna driekwart van de inwoners van Noordoost Fryslân heeft vertrouwen in de gemeente, terwijl 41 procent vertrouwen heeft in de Tweede Kamer (Panel Fryslân, 2023).
Inwoners van Dantumadiel lopen minder risico op angst en depressie dan gemiddeld in Fryslân en Nederland (GGD Fryslân, 2022). De afgelopen jaren is het aantal mensen dat zich matig tot zeer ernstig eenzaam voelt sterk toegenomen in Dantumadiel, 44 procent van de mensen voelt zich matig tot zeer ernstig eenzaam. Twaalf jaar eerder was dat aandeel nog 33 procent. Over het algemeen komt in Fryslân eenzaamheid voor bij alle leeftijden, maar het treft 75-plussers het vaakst. Eenzaamheid stijgt het snelst onder 18-34 jarigen (GGD Fryslân, 2022).
In Dantumadiel wonen minder inwoners met chronische ziekten dan gemiddeld in Fryslân en Nederland. De ervaren gezondheid ligt is hoger dan gemiddeld in Fryslân. Door de toenemende vergrijzing is de verwachting dat het aantal gezondheidsproblemen de komende jaren gaat toenemen.
De komende jaren zal de druk op de beroepsbevolking toenemen als gevolg van vergrijzing en ontgroening. Steeds vaker zullen werkenden mantelzorg moeten verlenen aan hun ouders, vanwege de toenemende zorgdruk. Tegelijkertijd zijn er minder leerkrachten beschikbaar, wat leidt tot meer uitval van lessen of zelfs hele lesdagen. Ouders zullen hierdoor vaker zelf voor hun kinderen moeten zorgen. Daarnaast neemt ook de werkdruk toe: er moet meer werk worden verzet met minder mensen. Deze combinatie van factoren zorgt voor een stijgende mentale belasting.
Op dit moment is het al zo dat de ervaren stress toeneemt onder inwoners van Fryslân. Met name bij jongvolwassenen, gevolgd door 35- tot 49-jarigen (GGD Fryslân, 2022).
Fryslân behoort al jaren tot de veiligste provincies van Nederland. Dantumadiel is hierin geen uitzondering. Er zijn minder geregistreerde misdrijven dan gemiddeld in Fryslân en Nederland. Ook zijn inwoners van Noordoost Fryslân minder vaak slachtoffer van online criminaliteit dan gemiddeld in Fryslân en Nederland. De tevredenheid over de veiligheid ligt in Noordoost Fryslân hoger dan gemiddeld in Fryslân.
Het gemiddelde besteedbaar inkomen per huishouden in Dantumadiel ligt in 2023 op 33.800 euro. Dat is lager dan het gemiddelde in Fryslân, dat 1.700 euro hoger ligt (CBS, 2023).
In Dantumadiel heeft 10 procent van de inwoners in 2022 moeite met rondkomen. Dat is minder dan gemiddeld in Fryslân (12%) en daarmee lager dan in Nederland (13%) (GGD Fryslân, 2024).
Een mogelijke verklaring ligt in de lagere kosten van levensonderhoud in de regio, zoals lagere woonlasten en goedkopere voorzieningen in vergelijking met stedelijke gebieden. Ook het relatief hoge aandeel ouderen in Dantumadiel speelt mogelijk een rol. Uit onderzoek blijkt dat ouderen in Fryslân gemiddeld genomen minder vaak moeite hebben met rondkomen dan jongere leeftijdsgroepen (Panel Fryslân, 2024).
In Dantumadiel is het aandeel inwoners met geregistreerde problematische schulden lager dan gemiddeld in Fryslân en Nederland. Ook wonen er iets minder mensen die langdurig – ten minste een jaar – moeten rondkomen van een inkomen tot aan de lage inkomensgrens (CBS, 2024).
Er is op dit moment al sprake van krapte op de arbeidsmarkt. Dit komt deels doordat de potentiële beroepsbevolking is gekrompen de afgelopen jaren, terwijl het aantal banen steeg (Provincie Fryslân, 2023).
Het aantal potentiële werknemers zal de komende jaren flink blijven afnemen. Naar verwachting zijn er ongeveer 1000 minder mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt (15-74 jaar) in 2040 ten opzichte van 2025 in Dantumadiel (Provincie Fryslân, 2024). Dit zal voor toenemende krapte zorgen op de regionale arbeidsmarkt, die met name voelbaar zal zijn binnen de sectoren techniek, bouw & procesindustrie en gezondheidszorg & welzijn (ROA, 2022).
Op dit moment verandert er veel op economisch gebied. De economische actieagenda’s van overheden richten zich niet alleen op het verdienen van geld, maar de nadruk wordt sterker gelegd op de bredere maatschappelijke waarde van bedrijven (Provincie Fryslân, n.d.). Duurzaamheid speelt hierin een groeiende rol. Er worden stappen gezet richting een circulaire economie, waarin afval wordt geminimaliseerd en grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt. Door als regio te specialiseren in water technologie, circulaire materialen en bodemverbetering kunnen bedrijvenclusters in samenwerking met onderwijsinstellingen werken aan innovatieve oplossingen voor globale uitdagingen met betrekking tot duurzaamheid. Fryslân is als regio wereldwijd koploper op het gebied van circulaire economie. De provincie scoort goed op het re-integreren van secundaire materialen in de economie (Circle Economy, 2025).
Daarnaast gaan digitale en technologische ontwikkelingen razendsnel. Dit zorgt ervoor dat banen veranderen of zelfs verdwijnen. Ontwikkelingen op het gebied van automatisering en digitalisering zorgen voor een inhoudelijke veranderende vraag naar arbeid. Steeds meer werkzaamheden zullen goedkoper uitgevoerd kunnen worden door computers en machines. Met het oog op de snelle ontwikkelingen op het gebied van digitalisering binnen de bedrijfsprocessen, is het van groot belang dat de Friese beroepsbevolking voldoende beschikt over digitale geletterdheid. Banen die met name zullen veranderen zijn banen met veel routinematige taken.
De meeste banen in Dantumadiel zijn te vinden in de sector handel en reparatie (20,7%), op nauwe voet gevolgd door de sector gezondheids- en welzijnszorg (20,6%). De sector bouwnijverheid is met 16,7% van de werkgelegenheid een stuk groter dan elders in Fryslân.
Inwoners van Noordoost Fryslân zijn vaker tevreden over het werk dat ze doen. 90 procent van de inwoners is (zeer) tevreden met zijn of haar werk. In Fryslân is dit 84 procent. Ook genieten inwoners van Noordoost Fryslân meer scholing naast hun werk. 24 procent van de werkenden geeft aan in de afgelopen 12 maanden een opleiding of cursus te hebben gevolgd voor het werk. In Fryslân ligt dit op 18 procent.
Het aandeel inwoners met een hbo- of wo opleiding in Dantumadiel is met 29 procent lager dan gemiddeld in Nederland (37%) (CBS, 2023). De overheid stimuleert mensen om te blijven leren, ook als ze al een baan hebben, maar niet iedereen doet dit evenveel. Inwoners met een hbo- of wo opleiding doen vaker een opleiding of cursus tijdens hun carrière dan inwoners met een mbo-opleiding of geen vervolgopleiding (Planbureau Fryslân, 2023).
Verder is het Friese bedrijfsleven opgebouwd uit veel midden- en kleinbedrijven (mkb) en familiebedrijven. Deze bedrijven passen goed bij het opleidingsprofiel van de beroepsbevolking. Wel vinden deze bedrijven het moeilijker om mee te bewegen met digitaliserings-, duurzaamheids- en energietransities (Rabobank, 2024). Een mogelijke verklaring is dat grotere bedrijven meer mensen en middelen, en daarmee ruimte, hebben om aan deze transities te wijden, terwijl bij kleinere bedrijven deze ruimte vaak beperkter is. De mindere mate van bijscholing en de relatief grote hoeveelheid kleinere bedrijven in Fryslân vormt mogelijk een uitdaging voor de wendbaarheid van de Friese werknemers, bedrijven en de regionale economie.
De ruimte van Dantumadiel is een schaars goed. Op dit moment bestaat 80 procent van Dantumadiel uit agrarisch terrein, zes procent uit bos en open natuurlijk terrein, en vijf procent uit woningen (CBS, 2017). Ten opzichte van Fryslân is er in Dantumadiel veel agrarisch terrein.
Om de leefomgeving van Dantumadiel voor toekomstige generaties leefbaar te houden nemen overheden maatregelen. Zo wordt stap voor stap overgegaan op het gebruik van duurzame energie. Ook wordt er gebiedsgericht gewerkt aan natuurherstel, waterkwaliteit en klimaat. Tegelijkertijd is er een tekort aan geschikte woningen, en zijn er plannen om extra huizen te bouwen.
Al deze overheidsplannen vergen ruimte. Hoe kan de ruimte in Dantumadiel optimaal worden benut?
De gemiddelde verkoopprijs van koopwoningen in Dantumadiel is de afgelopen jaren gestegen tot ruim 330.000 euro. De inschrijfduur voor sociale huurwoningen is in Dantumadiel 26 maanden (Planbureau Fryslân, 2024), dit is lager dan gemiddeld in Fryslân.
Het aantal huishoudens in Dantumadiel daalt. Op dit moment zijn er ruim 8000 huishoudens in Dantumadiel (CBS, 2024). De verwachting is dat het aantal huishoudens tot 2040 met ruim 5 procent zal stijgen. Deze groei komt voort uit een groei in het aantal eenpersoonshuishoudens.
De vraag naar eenpersoonshuishoudens groeit sterk. In Dantumadiel staan relatief veel grote en vrijstaande woningen (CBS, 2023). Deze woningen zijn vaak minder geschikt voor kleinere huishoudens en voor 65-plussers.
Een meerderheid van de inwoners van Noordoost Fryslân maakt zich zorgen over klimaatverandering. 50 procent geeft aan zich (veel) zorgen te maken, 24 procent is neutraal en 26 procent maakt zich geen zorgen. Het aandeel dat zich zorgen maakt is een stuk kleiner dan gemiddeld in Fryslân (63%) (Panel Fryslân, 2023). De broeikasgasemissie in Dantumadiel ligt lager dan gemiddeld in Fryslân (CBS, 2022).
Gemeenten spelen een belangrijke rol in het toekomstbestendig maken van de leefomgeving. Denk aan het tegengaan van wateroverlast, droogte en hittestress. Gevolgen van klimaatverandering waar ook Dantumadiel mee te maken heeft.
Ook het landschap en de natuur roepen zorgen op. In Noordoost Fryslân vindt 35 procent van de inwoners dat het Friese landschap de afgelopen vijf jaar is verslechterd. Met name de achteruitgang van biodiversiteit wordt genoemd. Jongere generaties maken zich hier vaker zorgen over dan oudere generaties (Panel Fryslân, 2024).
De meeste zorgen gaan over de komst van invasieve soorten en het verdwijnen van bomen, planten en dieren. Ruim 70 procent van de inwoners uit deze regio maakt zich hier zorgen over. Daarnaast geeft bijna 60 procent van de inwoners aan zich zorgen te maken over de aanwezigheid van de wolf in het gebied.
In Dantumadiel wordt relatief veel huishoudelijk restafval per inwoner geproduceerd in vergelijking met het Friese en landelijke gemiddelde. In 2023 werd per inwoner gemiddeld 195 kilo restafval geproduceerd. Daarmee hoort de gemeente bij een van de hoogste producenten van restafval in Fryslân (CBS, 2023).
In Dantumadiel is de gemiddelde afstand tot voorzieningen veelal groter dan gemiddeld in Nederland en Fryslân. De gemeente is dunbevolkt en voorzieningen zijn hierdoor minder verspreid aanwezig. Zo ligt de gemiddelde afstand tot een ziekenhuis of buitenpolikliniek op bijna 21 kilometer, terwijl dit landelijk gemiddeld slechts 5 kilometer is. De afstand tot een treinstation is een stuk kleiner dan gemiddeld in Fryslân (CBS, 2023).
Voor veel inwoners vormt de grotere afstand tot voorzieningen geen direct probleem, mede doordat het autobezit in Dantumadiel bovengemiddeld is (CBS, 2024). Veel inwoners zijn gewend langere afstanden te overbruggen. Toch is er een groep die kwetsbaarder is: mensen die minder mobiel zijn, bijvoorbeeld door leeftijd, gezondheid of het ontbreken van vervoer, kunnen wel degelijk hinder ondervinden van het beperkte aanbod en de grotere afstanden.
Uit onderzoek blijkt dat inwoners van Noordoost Fryslân de supermarkt, de basisschool, de bushalte of het treinstation en de huisarts als de belangrijkste voorzieningen beschouwen. Deze basisvoorzieningen spelen een cruciale rol in het dagelijks leven en de leefbaarheid van dorpen en wijken (Panel Fryslân, 2024).
Deze publicatie laat zien dat er ontwikkelingen zijn die op langere termijn de brede welvaart in Dantumadiel onder druk kunnen zetten. Denk aan de toenemende druk op de zorg, aan werkstress of aan zorgen over de toekomst van kinderen in de regio. Het zijn vragen die steeds meer inwoners herkennen: Hoe zorg ik goed voor mijn ouders? Hoe houd ik balans in mijn werk en leven? Hoe ziet de toekomst eruit voor de volgende generatie in Dantumadiel?
De trends in deze monitor wijzen op veranderingen die geleidelijk maar onmiskenbaar doorwerken in het dagelijks leven. Niet iedereen voelt die gevolgen in dezelfde mate. Hoewel deze rapportage gemiddelde cijfers laat zien, geldt dat sommige groepen – met name inwoners met een lagere sociaaleconomische positie – op meerdere fronten minder weerbaar zijn. Zij leven minder lang in goede gezondheid, hebben vaker financiële zorgen, en kunnen minder terugvallen op een netwerk of buffer.
Dat maakt het belangrijk om nú na te denken over de toekomst. Welke richting willen we op met Dantumadiel? Welke keuzes zijn nodig om de brede welvaart ook op de langere termijn te behouden – voor iedereen? Niet alles ligt binnen de invloedssfeer van de gemeente en haar inwoners, maar op sommige thema’s kunnen we wél gericht bijsturen.
Dantumadiel in 2040 zal er anders uitzien dan vandaag. De vraag is: neemt de gemeenschap de regie over die veranderingen, of laat het die veranderingen over zich heen komen? Deze monitor biedt inzichten die kunnen helpen om onderbouwde keuzes te maken – vandaag, voor het geluk van morgen.
Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Zoekt u specifieke cijfers? We helpen u graag verder! Neem contact op met: