Fryslâns regionale taal en identiteit

Bijna negentig procent van de inwoners van Fryslân verstaat de Friese taal ten minste goed. Meer dan 60 procent verstaat het zelfs zeer goed. Goed of zeer goed Fries spreken doet ook meer dan de helft, al is zeer goed spreken zeldzamer dan zeer goed verstaan. Lezen, en vooral schrijven in het Fries vinden inwoners van Fryslân moeilijker. Alle leeftijdsgroepen kunnen het Fries ongeveer even goed verstaan. Maar mensen die op het Friese platteland wonen, verstaan Fries beter dan mensen die in stedelijk gebied wonen. Inwoners van noordelijk Fryslân verstaan het Fries beter dan inwoners van de zuidelijkere delen van Fryslân en Leeuwarden.

In Noordoost-Fryslân geeft 71 procent van de inwoners aan als kind eerst Fries geleerd te hebben. In Leeuwarden zijn er dan weer relatief weinig inwoners met Fries als moedertaal. In de rest van de provincie heeft ongeveer de helft van de inwoners Fries als moedertaal. Wanneer inwoners worden gevraagd of ze makkelijker Fries of Nederlands spreken (los van de vraag of het hun moedertaal is), zijn de verschillen tussen de regio’s hetzelfde.

Inwoners van Fryslân met kinderen spreken iets vaker in het Fries tegen hun kinderen dan dat hun kinderen Fries terugspreken. Maar in de meeste gevallen spreken kinderen ongeveer even vaak Fries tegen hun ouders als hun ouders het tegen hen spreken. Ruim de helft van de inwoners van Fryslân spreekt vaak of altijd Fries met vrienden en kennissen. In Noordoost Fryslân doen bijna vier op de vijf inwoners dit. Het gebruik van de Friese taal op het werk verschilt iets minder tussen de regio’s.

Bij het gebruik van Fries in de openbare ruimte passen inwoners van Fryslân zich aan op de situatie: Als ze een onbekende zouden aanspreken in Leeuwarden, zou een groot deel van de inwoners van Fryslân Nederlands gebruiken, terwijl een meerderheid dan weer Fries zou gebruiken als ze in een Fries dorp naar de weg vragen. Er zijn ongeveer evenveel inwoners die aangeven in het Fries na te denken, te tellen of te dromen als inwoners die zeggen dat ze dit in het Nederlands doen.

Van de Friestalige media wordt televisie het meest bekeken. Andere nieuwsmedia, te weten radio en nieuwswebsites, worden ook regelmatig in het Fries geluisterd of gelezen. Boeken, en kleinere media als tijdschriften en podcasts, worden een stuk minder in het Fries gelezen en geluisterd. Er is wel een duidelijk verschil in leeftijd: inwoners van boven de vijftig gebruiken de meeste Friestalige media een stuk meer dan jongere inwoners. Onder lager opgeleiden zijn Friestalige media ook populairder dan onder middelbaar en hoger opgeleiden.

De manier waarop mensen over een taal denken, heeft invloed op de manier waarop die taal gebruikt wordt. Daarom kijken we ook naar twee groepen ideeën over de Friese taal onder inwoners van Fryslân. De eerste groep draait erom of inwoners van Fryslân het beheersen van de Friese taal zien als een manier om toegang te krijgen tot de Friese cultuur en maatschappij. De tweede groep gaat erover in hoeverre ze het als een hulpmiddel zien om economisch vooruit te komen. Inwoners van Fryslân zijn het gemiddeld redelijk eens met stellingen in de eerste groep en licht oneens met stellingen in de tweede. Ze zien Fries beheersen vaker wel dan niet als iets dat mensen toegang geeft tot de lokale cultuur, of ervoor zorgt dat mensen volledig lid kunnen worden van de lokale gemeenschap. Vooral jongvolwassenen zijn het hier vaker mee eens dan andere leeftijdsgroepen.

Inwoners van Fryslân denken niet vaak dat het beheersen van de Friese taal belangrijk is voor succes in het werkende leven, of voor de kans op een hoger inkomen. Hier zijn het ook de jongvolwassenen die dit vaker niet belangrijk vinden dan andere leeftijdsgroepen.

Wanneer inwoners van Fryslân gevraagd wordt of ze trots zijn om in Fryslân te wonen of goede herinneringen aan of ervaringen met de provincie hebben, is een meerderheid het daar mee eens. Inwoners van kleinere plaatsen in Fryslân en oudere inwoners zijn het hier vaker mee eens dan inwoners van grotere plaatsen en jongeren. Maar in alle groepen is een meerderheid het eens met de stellingen.